مرخصی در قانون کار یکی از حقوق اساسی هر کارمند و کارگر محسوب می‌شود که برای حفظ سلامت جسمی و روانی آنان و همچنین ایجاد تعادل بین زندگی شخصی و شغلی تعیین شده است. این حق به افراد اجازه می‌دهد در مواقع ضروری یا به دلایل مختلفی مانند ازدواج، زایمان، بیماری و یا حتی بدون دلیل مشخص، از کار فاصله بگیرند و به استراحت بپردازند. در قوانین مختلف کشورهای جهان، از جمله ایران، انواع متنوعی از مرخصی‌ها تعریف شده است که هرکدام شرایط و مقررات خاص خود را دارند. شناخت دقیق این مرخصی‌ها و نحوه استفاده از آن‌ها برای کارگران و کارفرمایان اهمیت بسیاری دارد تا حقوق و تکالیف هر دو طرف به درستی اجرا شود. در این مقاله به بررسی انواع مرخصی‌ها در قانون کار ایران می‌پردازیم و نحوه محاسبه و استفاده از آن‌ها را توضیح می‌دهیم. اگر به دنبال اطلاعات کامل در این زمینه هستید، همراه ما باشید تا جزئیات مهم را با هم مرور کنیم.
مرخصی چیست؟
مرخصی به معنای مجاز بودن کارگر یا کارمند برای عدم حضور در محل کار خود به دلایل مشخص و با موافقت کارفرما است. طبق قانون کار ایران، هر فرد شاغل از حق مرخصی برخوردار است و این مرخصی‌ها بر اساس نوع نیاز، وضعیت شغلی و شرایط خاص تعیین می‌شوند. مرخصی‌ها می‌توانند شامل مواردی مانند استراحت سالانه، بیماری، زایمان، فوت اعضای خانواده یا حتی بدون حقوق باشند.
مرخصی یکی از ابزارهای مهم حفظ سلامت جسمی و روحی کارکنان است. برای مثال، اگر فردی به دلیل بیماری نیاز به استراحت داشته باشد یا به دلایل خانوادگی نیاز به چند روز مرخصی داشته باشد، این امکان به او داده می‌شود تا بدون نگرانی از اخراج یا کسر حقوق، مدتی از کار دور باشد و به مسائل شخصی خود رسیدگی کند.
یکی از مواردی که مشاور بیمه تامین اجتماعی همواره بر آن تاکید دارد، این است که کارگران و کارفرمایان باید با مقررات مرخصی آشنا باشند و از حقوق و تکالیف خود در این زمینه آگاه شوند. استفاده درست از مرخصی‌ها می‌تواند به بهبود بهره‌وری و کاهش استرس در محیط کار کمک کند.
انواع مرخصی در قانون کار
در قانون کار ایران، مرخصی‌ها به انواع مختلفی تقسیم می‌شوند که هر یک شرایط خاص خود را دارند. آشنایی با این انواع مرخصی‌ها به کارگران کمک می‌کند تا به درستی از حقوق خود استفاده کنند. مرخصی‌ها به طور کلی به مرخصی‌های استحقاقی، استعلاجی، ازدواج، زایمان، فوت و بدون حقوق تقسیم می‌شوند.
- مرخصی استحقاقی: این نوع مرخصی معمولاً به عنوان مرخصی سالانه شناخته می‌شود و هر کارگر در سال می‌تواند به اندازه‌ی 26 روز از آن استفاده کند. هدف از این مرخصی، استراحت و بازیابی انرژی کارگر است.
- مرخصی استعلاجی: اگر کارگر به دلیل بیماری قادر به انجام وظایف خود نباشد، می‌تواند از مرخصی استعلاجی استفاده کند. این نوع مرخصی با تایید پزشک و ارائه مدارک لازم به کارفرما قابل اعمال است.
- مرخصی ازدواج و فوت: در مواقعی مانند ازدواج یا فوت اعضای درجه یک خانواده، کارگران از مرخصی ویژه‌ای برخوردار می‌شوند.
- مرخصی بدون حقوق: این مرخصی به درخواست کارگر و با موافقت کارفرما برای مدت مشخصی اعمال می‌شود، و در این دوره کارگر حقوق دریافت نخواهد کرد.
برای کسب اطلاعات بیشتر و مشاوره حقوقی در این زمینه، می‌توانید به موسسه حقوقی دادگر 724 مراجعه کنید.
مرخصی ازدواج
بر اساس قانون کار ایران، هر کارگر در صورت ازدواج می‌تواند از سه روز مرخصی با حقوق بهره‌مند شود. این مرخصی به منظور فراهم کردن فرصتی برای کارگر جهت آماده‌سازی و انجام مراسم ازدواج و رسیدگی به امور شخصی مرتبط با آن است. مرخصی ازدواج به عنوان یکی از حقوق اصلی کارگران در نظر گرفته می‌شود و کارفرما موظف است در این مدت به کارگر اجازه دهد از کار مرخص شود و حقوق او را نیز پرداخت کند.
مرخصی ازدواج قابل ذخیره یا انتقال به سال‌های بعد نیست. یعنی اگر کارگر از این مرخصی استفاده نکند، حق آن از بین می‌رود. همچنین، مرخصی ازدواج به تمام کارگران اعم از رسمی یا قراردادی تعلق می‌گیرد. توجه به این نکته مهم است که استفاده از این مرخصی نیازی به تایید کارفرما ندارد و کارگر می‌تواند به محض ازدواج، از این حق بهره‌مند شود.
از آنجا که ازدواج یکی از وقایع مهم زندگی هر فرد است، قانون‌گذار در تلاش بوده تا با ارائه مرخصی ازدواج، به کارگران فرصتی برای جشن گرفتن این لحظه مهم بدهد. اگر به دنبال اطلاعات بیشتری در این خصوص هستید، مشاور بیمه و قانون کار می‌تواند کمک‌های مفیدی ارائه دهد.
مرخصی زایمان
مرخصی زایمان یکی از مهم‌ترین و پرکاربردترین مرخصی‌ها در قانون کار ایران است که به مادران شاغل تعلق می‌گیرد. طبق قوانین، مادران می‌توانند از 9 ماه مرخصی زایمان استفاده کنند که شامل حقوق و مزایای کامل است. این مرخصی برای تضمین سلامت مادر و نوزاد در دوران بارداری و پس از زایمان طراحی شده است.
در طول دوره مرخصی زایمان، مادران نه تنها از حقوق خود بهره‌مند می‌شوند، بلکه این مرخصی به عنوان سابقه کار آن‌ها نیز محسوب می‌شود. این به معنای این است که مادران پس از اتمام مرخصی، بدون هیچ‌گونه تغییر در وضعیت شغلی خود به کار بازمی‌گردند. همچنین، بر اساس قانون کار، کارفرما حق ندارد مادرانی که از مرخصی زایمان استفاده کرده‌اند را اخراج کند.
موسسه حقوقی دادگر 724 به مادران کمک می‌کند تا از حقوق قانونی خود در این زمینه به درستی استفاده کنند و در صورت مواجهه با مشکلات حقوقی، مشاوره لازم را ارائه می‌دهد.
مرخصی فوت
یکی از انواع مرخصی‌های ویژه در قانون کار ایران، مرخصی فوت است که به کارگران در مواقع فوت اعضای درجه یک خانواده اعطا می‌شود. این مرخصی شامل سه روز با حقوق است و به کارگران اجازه می‌دهد تا در مراسم خاکسپاری و عزاداری شرکت کنند و به امور مرتبط با فوت عزیزانشان بپردازند.
مرخصی فوت، مانند مرخصی ازدواج، به همه کارگران اعم از رسمی یا قراردادی تعلق می‌گیرد و نیازی به تایید کارفرما ندارد. از طرفی، این مرخصی به صورت فوری و بدون نیاز به اطلاع قبلی قابل استفاده است، زیرا اتفاقات فوت معمولاً ناگهانی و پیش‌بینی‌نشده هستند.
اگر نیاز به کسب اطلاعات بیشتر در خصوص نحوه استفاده از مرخصی فوت دارید، موسسه حقوقی دادگر 724 آماده ارائه خدمات مشاوره‌ای به شما است.
مرخصی استحقاقی
مرخصی استحقاقی یا سالانه یکی از مهم‌ترین حقوق کارگران در قانون کار ایران است. هر کارگر به ازای هر سال کار کردن، مستحق دریافت 26 روز مرخصی استحقاقی با حقوق است. این مرخصی به منظور استراحت و تجدید قوا برای کارگران در نظر گرفته شده و استفاده از آن باید در طی سال و با هماهنگی کارفرما انجام شود.
یکی از نکات مهم در خصوص مرخصی استحقاقی این است که اگر کارگر به هر دلیل از تمامی مرخصی‌های استحقاقی خود در طول سال استفاده نکند، می‌تواند آن را به سال بعد منتقل کند. این مرخصی به عنوان یک فرصت عالی برای کارگران در نظر گرفته می‌شود تا بدون دغدغه مالی، زمانی را برای استراحت و بازیابی انرژی خود صرف کنند.
برای آشنایی بیشتر با حقوق خود در این زمینه، مشاور بیمه و قانون کار می‌تواند راهنمایی‌های مفیدی به شما ارائه دهد.
مرخصی استعلاجی
مرخصی استعلاجی برای مواقعی است که کارگر به دلیل بیماری یا آسیب‌دیدگی قادر به انجام وظایف خود نیست. طبق قانون کار ایران، هر کارگری که بیمار شود و نیاز به استراحت داشته باشد، می‌تواند با ارائه مدارک پزشکی معتبر از مرخصی استعلاجی استفاده کند.
این مرخصی با حقوق است و مدت زمان آن بر اساس نظر پزشک تعیین می‌شود. کارفرما موظف است به محض ارائه گواهی پزشکی، اجازه استفاده از این مرخصی را به کارگر بدهد. اگر بیماری به قدری شدید باشد که نیاز به استراحت طولانی‌مدت داشته باشد، کارگر می‌تواند برای مدت‌های طولانی از مرخصی استعلاجی استفاده کند، بدون اینکه حقوق یا مزایای خود را از دست بدهد.
برای کسب اطلاعات بیشتر در مورد حقوق خود در این زمینه، موسسه حقوقی دادگر 724 و مشاور بیمه و قانون کار می‌توانند به شما کمک کنند.
مرخصی بدون حقوق
مرخصی بدون حقوق به نوعی از مرخصی اطلاق می‌شود که کارگر یا کارمند به درخواست خود و با موافقت کارفرما برای مدتی از کار فاصله می‌گیرد، اما در این مدت حقوقی دریافت نمی‌کند. این مرخصی معمولاً در مواقعی که کارگر نیاز به استراحت طولانی‌مدت دارد یا به دلایل شخصی می‌خواهد از محیط کار دور باشد، استفاده می‌شود.
برخلاف مرخصی استحقاقی یا استعلاجی، در مرخصی بدون حقوق کارفرما تعهدی نسبت به پرداخت حقوق ندارد و کارگر باید از منابع مالی خود در این مدت استفاده کند.
جدول محاسبه مرخصی در قانون کار
در قانون کار ایران، برای هر کارگر میزان مشخصی مرخصی استحقاقی در نظر گرفته شده است که معمولاً بر اساس سال کاری محاسبه می‌شود. مطابق ماده ۶۴ قانون کار، هر کارگر حق استفاده از ۲.۵ روز مرخصی به ازای هر ماه کار دارد که مجموع آن در یک سال به ۳۰ روز می‌رسد. این ۳۰ روز شامل ۴ روز جمعه به عنوان روز تعطیل هفتگی است. کارگران می‌توانند به درخواست خود از این مرخصی‌ها استفاده کنند و کارفرما نیز موظف است طبق قانون این حق را برای آن‌ها فراهم کند.
اما برای افراد مشغول به کار در مناطق خاص، مانند مناطق دورافتاده یا مناطقی با شرایط اقلیمی سخت، ممکن است مرخصی بیشتری در نظر گرفته شود. برای این افراد، بر اساس ماده ۶۶ قانون کار، می‌توان تا ۳ روز به مرخصی سالانه اضافه کرد.
همچنین توجه به این نکته ضروری است که در جدول محاسبه مرخصی استحقاقی، مرخصی‌های استعلاجی یا مرخصی‌های بدون حقوق به حساب نمی‌آیند. برای مثال، اگر فردی به دلیل بیماری نیاز به استراحت داشته باشد و این مرخصی را با ارائه گواهی پزشکی استفاده کند، این مرخصی جدا از مرخصی استحقاقی او محسوب می‌شود.
محاسبه مرخصی استفاده نشده
در مواردی که کارگران نتوانند از مرخصی استحقاقی خود در طول سال استفاده کنند، قانون کار به آن‌ها این حق را می‌دهد که مرخصی استفاده نشده خود را به سال بعد منتقل کنند. اما توجه به این نکته ضروری است که بر اساس ماده ۶۶ قانون کار، فقط ۹ روز از مرخصی استفاده نشده می‌تواند به سال بعد انتقال یابد و بقیه روزهای مرخصی در پایان سال از بین خواهد رفت. بنابراین، کارگران باید با دقت برنامه‌ریزی کنند تا از تمامی مرخصی‌های خود استفاده کنند و حق آن‌ها ضایع نشود.
در مورد مرخصی‌های استفاده نشده، یکی از مسائل مهمی که باید در نظر گرفته شود، این است که کارگران می‌توانند در پایان هر سال برای روزهای مرخصی استفاده نشده خود تقاضای دریافت معادل مالی آن را داشته باشند. این موضوع به ویژه برای افرادی که به دلایل کاری نتوانسته‌اند از مرخصی خود استفاده کنند، اهمیت پیدا می‌کند. بنابراین، آگاهی از نحوه محاسبه مرخصی استفاده نشده و همچنین چگونگی درخواست معادل مالی آن یکی از مسائل مهم در حقوق کارگران است.
در نهایت، برای اطمینان از رعایت تمامی حقوق و مزایای قانونی، بهتر است از مشاوره حرفه‌ای و خدمات حقوقی استفاده کنید. موسسه حقوقی دادگر 724 می‌تواند در این زمینه شما را راهنمایی کند