قانون اضافه کاری و نحوه محاسبه آن

قانون اضافه کاری یکی از اساسی‌ترین و مهم‌ترین چالش‌ها میان کارگران و کارفرمایان است. اما به طور کلی، کارگران بخش‌های دولتی و خصوصی ممکن است خارج از ساعت کاری مقرر شده برای این نهاد‌ها کار کنند. برای مثال ساعت کاری برای یک کارگر ساده در شرکت خصوصی 8 ساعت است. اگر این کارگر بیشتر از زمان مقرر شده کار کند، مشمول اضافه کاری می‌گردد. در ادامه این مقاله به بررسی این قانون  می‌پردازیم.

شرایط اضافه کاری و حقوق در سال 1402

طبق ماده 59، در درجه اول کارگر باید با اضافه کاری موافق باشد. سپس باید توافقی میان کارگر و کارفرما برای پرداخت اضافه‌ی کار صورت بگیرد. این در صورتی است که کار اضافه با هدف جبران خسارت ناشی از حادثه یا جلوگیری از حوادث قابل پیش‌بینی انجام شود.

بر اساس ماده 52، مشاغلی که جزو شغل‌های سخت و زیان‌آور محسوب می‌شوند، نباید بیشتر از 6 ساعت کار در روز داشته باشند. برای مثال کارگرانی که در معدن مشغول به کار هستند، شرایط اضافه کاری را ندارند.

برای آگاهی بیشتر از حقوق کارگر و کارفرما و تعهدات آنها نسبت به هم مقاله تنطیم قرارداد کاری را بخوانید.

ماده 83 قانون اضافه کاری درمورد کارگران نوجوان

ماده 83 به کارگران نوجوان کمتر از 18 سال اشاره دارد. بر اساس این قانون، افرادی که زیر سن قانونی 18 سال هستند، حق اضافه کاری ندارند. کارفرمایانی که این افراد را مجبور به انجام اضافه کاری کنند، مشمول جرایم مختلف خواهند شد.

همچنبن ماده 61 به این اشاره دارد که شیفت کار در شب بسیار خطرناک و زیان‌آور است. به همین دلیل بر طبق این ماده قانون، کارگران شیف شب مشمول اضافه کاری نخواهند شد.

سقف اضافه کار در هر ماه

در شرایط عادی سقف اضافه کاری برای کارگران نباید بیشتر از 4 ساعت در روز باشد. برای مثال اگر کارگری 30 روز در یک ماه را اضافه کار کند، میزان اضافه کاری این شخص در طول یک ماه چیزی حدود 120 ساعت خواهد شد و باید معادل این تعداد ساعت کار، اضافه حقوق در نظر گرفته و پرداخت شود.

البته این قانون استثنایی هم دارد، اگر در یک شرکت یا کارخانه حادثه‌ای رخ دهد، کارفرما برای جلوگیری از خسارت‌های حادثه می‌تواند بدون توافق، کارگر را به اضافه کاری مجبور کند. اما در باقی شرایط حتما باید توافق میان کارگر و کارفرما صورت بگیرد.

فرمول و نحوه محاسبه اضافه کاری

در قانون کار ایران، اضافه کاری به دو صورت محاسبه می‌شود.

• روش اول

در این روش، ابتدا باید حقوق پایه کارگر یا کارمند محاسبه شود. سپس، مبلغ حق مسکن و حق بن به حقوق پایه اضافه می‌شود. در نهایت، حاصل ضرب این مقدار در 1.4 و تعداد ساعات اضافه کاری، میزان اضافه کاری را مشخص می‌کند.

میزان اضافه کاری = (حقوق پایه + حق مسکن + حق بن) 1.4 تعداد ساعات اضافه کاری

برای مثال فرض کنید حقوق پایه یک کارگر 5 میلیون تومان، حق مسکن 1 میلیون تومان و حق بن 500 هزار تومان باشد. اگر این کارگر 10 ساعت اضافه کاری داشته باشد، میزان اضافه کاری او به صورت زیر محاسبه می‌شود.

میزان اضافه کاری = (5 میلیون + 1 میلیون + 500 هزار) 1.4 10

• روش دوم

در این روش، ابتدا باید مزد روزانه کارگر یا کارمند محاسبه شود. سپس، مبلغ حق مسکن و حق بن به حقوق پایه اضافه می‌شود. در نهایت، حاصل ضرب این مقدار در 220 و تعداد ساعات اضافه کاری، میزان اضافه کاری را مشخص خواهد کرد.

میزان اضافه کاری = (مزد روزانه 220) / (حق مسکن + حق بن + حقوق پایه) تعداد ساعات اضافه کاری

فرض کنید مزد روزانه یک کارگر 100 هزار تومان باشد. اگر این کارگر 10 ساعت اضافه کاری داشته باشد، میزان اضافه کاری او به صورت زیر محاسبه می‌شود.

میزان اضافه کاری = (100 هزار 220) / (1 میلیون + 500 هزار + 5 میلیون) 10

همچنین فرمول دیگر محاسبه اضافه کاری با توجه به قانون اضافه کاری برای کارگران و کارمندان بر مبنای ساعت کار به شرح زیر است:

محاسبه بر مبنای 192 ساعت کار:

فرمول اضافه کاری بر مبنای 192 ساعت کار به شکل: کارکرد اضافه کاری × 1.4 × 192 ÷ حقوق پایه

محاسبه بر مبنای 198 ساعت کار:

فرمول بر مبنای 198 ساعت کار به شکل: کارکرد اضافه کاری × 1.4 × 198 ÷ حقوق پایه

محاسبه بر مبنای 220 ساعت کار:

فرمول بر مبنای 220 ساعت کار به شکل: کارکرد اضافه کاری × 1.4 × 220 ÷ حقوق پایه

فرمول محاسبه اضافه کاری در ایران نسبتاً ساده است. با این حال، کارگران و کارمندان باید از حقوق خود در زمینه اضافه کاری آگاه باشند و در صورت عدم پرداخت اضافه کاری، از طریق اداره کار شکایت کنند.

ضریب اضافه کاری

براساس ماده 52 قانون اضافه کاری، برای هر ساعت کار اضافی، 40 درصد از حقوق یک ساعت کار عادی بعلاوه دستمزد یک ساعت کار است. برای مثال اگر حقوق یک ساعت کار یک کارمند 100 هزار تومان باشد، میزان دستمزد دریافتی بعد از یک ساعت کار اضافی 140 هزار تومان خواهد بود.

مزایا و معایب اضافه کاری

مزایا

•   افزایش درآمد برای کارگران و کارمندان، سود متقابل برای کارفرما
•   انعطاف پذیر بودن نیروی کار
•   مقابله با کمبود کارگران و کارمندان و اجتناب از جذب نیروی اضافی
•   اجتناب از اختلال در شغل‌هایی که تقسیم کار سخت و دشوار است.

معایب

مهم‌ترین عیبی که در اضافه کاری وجود دارد، این است که کارگران مجبورند در ساعات طولانی و منظم به کار ادامه دهند، این عمل موجب تاثیر منفی در زندگی و سلامت جسمی و روحی برای کارگران و کارمندان می‌شود.

تعطیل کاری و اضافه کاری

بر اساس ماده 51 قانون اضافه کاری، ساعت کار به مدت زمانی گفته می‌شود که کارگر باید اختصاص دهد و برای کارفرمای خود، کار کند. اگر ایام هفته‌ای که کارگر باید مشغول به کار شود، مصادف با تعطیلات رسمی شود، کارگر می‌تواند با مشورت با کارفرمای خود در این روز‌ها به کار مشغول شود. در این صورت این کارگر مستحق دریافت حق الزحمه یا دستمزد بیشتری است.

سخن پایانی

همان‌طور که در این مقاله دانستید، اگر کارگران و کارمندان بیشتر از ساعت تعیین‌شده از سوی اداره کار یا وزارت کار، کار کنند مشمول حقوق اضافه هستند. افراد زیر سن قانونی 18 سال، افرادی که شیفت شب کار می‌کنند و کارگران مشاغل سخت، مجاز به اضافه کاری نیستند.

بر اساس قانون اضافه کاری در سال 1402 فرمول محاسبه به شکل 40 درصد هزینه هر ساعت کار به علاوه دستمزد یک ساعت کار است. همچنین سقف اضافه کاری در روز 4 ساعت است. پس اگر قصد اضافه کاری داشتید، حتما به این موارد توجه کنید. برای مشاوره و کسب اطلاعات بیشتر در این رابطه با گروه مشاورین نوین تماس بگیرید.

سوالات متداول

مبلغ و میزان اضافه کاری چقدر است؟

به طور کلی طبق قانون کار، کارمندان مجاز هستند تا ۸ ساعت کار کنند. اگر بخواهند بیشتر کار کنند می‌توانند در ازای آن از کارفرمای خود مبلغ اضافه کار دریافت کنند. میزان اضافه کاری هم در سال ۱۴۰۲ به ازای هر یک ساعت کار برابر با ۲۴ هزار تومان است.