مرخصی کار و شرایط آن یکی از قوانینی است که در قانون کار به آن پرداخته شده است. انواع مرخصی در قانون کار به موارد مختلفی استناد مکی­شود. قانون کار برخی مرخصی ها را حق کارگر دانسته و حتی در مواردی با در نظر گرفتن شرایطی در تلاش برای اجبار کارگر به استفاده از مرخصی خود است. هم چنین در صورت اختلاف بین کارگر و کارفرما قابل پیگیری در اداره کار است.

در این مقاله قصد داریم انواع مرخصی در قانون کار و شرایط آن را به صورت کامل توضیح دهیم.

تعریف مرخصی چیست؟

مرخصی عبارت است از حقی که برای کارگر در ترک کار برای روزهای غیرتعطیل در نظر گرفته شده است و این حق از دیرباز برای کارگر و کارمند به رسمیت شناخته شده و در قانون کار جمهوری اسلامی ایران مورد تأکید قرار گرفته است.

مرخصی استحقاقی

به روزهایی از سال که کارگر می­تواند بدون آنکه از حقوق وی کسر شود، ئر محل کار خود حاضر نشود، مرخصی استحقاقی گویند. بر اساس ماده 64 قانون کار:« مرخصي استحقاقی سالانه كارگران با استفاده از مزد و احتساب چهار روز جمعه، جمعا يك ماه است ساير روزهای تعطيل جزو ايام مرخصی محسوب نخواهد شد.براي كار كمتر از يك سال مرخصی مزبور به نسبت مدت كار انجام يافته محاسبه می شود».

در حقیقت منظور این ماده این است که مرخصی کارگر جمعا 26 روز کاری است.

قسمت آخر این ماده بیان می کند که به طور مثال اگر شخص به جای یک سال 6 ماه کار کند، از 15 روز مرخصی بهره خواهد برد، البته عرف است که ماهی 2.5 روز در نظر می گیرند.

ماده 65 نیز بیان می­دارد که «مرخصی ساليانه كارگرانی كه به كارهای سخت و زيان آور اشتغال دارند 5 هفته می باشد . استفاده از اين مرخصی ، حتی الامكان در دو نوبت و در پايان هر شش ماه كار صورت می گیرد .»

براساس این ماده افرادی که در مشاغل سخت و زیان آور مشغول هستند علاوه بر این که از یک هفته مرخصی استحقاقی بیشتر از دیگر کارگران برخوردار هستند ، قانون گذار به کارفرما توصیه کرده که این مرخصی را در دو نوبت و در پایان هر  شش ماه کار به  آن­ها بدهد تا فشار کار این افراد تقسیم شود .

 در صورتیکه کارگر در مهلت مقرر از مرخصی خود استفاده نکند می­تواند معادل ریالی آن که برابر یک روز حقوق است را دریافت کند، اما طبق ماده 67 قانون کار كارگر نمي­تواند بيش از 9 روز از مرخصی سالانه خود را ذخيره كند. این قانون در جهت حفظ سلامتی کارگر و کم کردن فشار کار است تا کارگر حتماً از مرخصی استحقاقی خود استفاده کند.

یکی دیگر از انواع مرخصی، مرخصی حج تمتع است که در ماده 67 اینگونه بیان شده:« هر كارگر حق دارد به منظور اداي فريضه حج واجب در تمام مدت كار خويش فقط برای يك نوبت يك ماه به عنوان مرخصی استحقاقی يا مرخصی بدون حقوق استفاده نمايد.»
 مرخصی دیگری که در این دسته بندی قرار میگیرد ، مرخصی استحقاقی و با دریافت دستمزد به علت ازدواج دائم ، فوت همسر، پدر ، مادر و فرزندان است که مدت آن در قانون کار 3 روز ذکر شده است .
در تبصره 1 ماده 69 بیان شده است که " درمورد كارهاي پيوسته (زنجيره اي ) و تمامي كارهائی كه همواره حضور حداقل معيني از كارگران در روزهای كار را اقتضا می نمايد ، كارفرما مكلف است جدول زمانی استفاده از مرخصي كارگران را ظرف سه ماه آخر هر سال براي سال بعد تنظیم و پس از تاييد شورای اسلامی كار يا انجمن صنفی يا نماينده كارگران اعلام نمايد ."

قانون گذار باز هم در این ماده هدف اصلی خود ، یعنی حمایت از کارگران را به نمایش گذاشته است ، چرا که طبیعت برخی از مشاغل پیوستگی و تعطیلی ناپذیر بودن آن ها است . این مسئله ممکن است راه را برای سوء استفاده کارفرما از کارگران باز کند ، نکته دیگر در رابطه با مرخصی استحقاقی این است که مرخصی های ساعتی و کمتر از یک روز کاری ، جزو مرخصی استحقاقی محسوب می شوند .

مرخصی ساعتی

مرخصی ساعتی بخشی از مرخصی استحقاقی بوده و از میزان آن کسر می‌شود و فرد برای برخی کارهای روزانه از آن استفاده می‌کند که در کارگاه‌ها و شرکت‌های مختلف متفاوت است. در برخی شرکت‌ها دو ساعت و برخی دیگر تا ۵ ساعت و حتی ۶ ساعت در روز هم مجاز است اما در هر صورت جمع مرخصی‌های ساعتی زمانی که به 8 ساعت برسد، یک روز مرخصی محسوب می‌شود. افراد معمولاً در صورت وجود کارهای خیلی ضروری یا کارهای اداری که نیاز به مراجعه صبح دارد از این نوع تعطیلی کاری استفاده می‌کنند.

نکته دیگر اینکه اگر در شرکتی افراد ساعات کاری روز پنجشنبه را موظف باشند در طول هفته پر کنند و به صورت توافقی پنجشنبه تعطیل باشد بنابراین استفاده از مرخصی استحقاقی در طول هفته نیابد بیشتر از مجموع ساعات کاری موظفی گردد و اگر میزان مرخصی ساعتی بیشتر از کل مرخصی استحقاقی در طول ماه شود در واقع حکم مرخصی بدون حقوق و کسر از کار را خواهد داشت و کارفرما می‌تواند برای آن ساعت بیمه هم پرداخت نکند.

ماده ۷۰ قانون کار می‌‌گوید، مرخصی کمتر از یک روز کار جزو مرخصی استحقاقی منظور می‌‌شود. در برخی ادارات و سازمان‌ها عنوان «مرخصی کمتر از دو ساعت و سه ساعت» برای انجام کار‌های ضروری کارگران تعریف شده که بیش از آن، مرخصی یک روز کامل محاسبه می‌‌شود.

مرخصی بدون حقوق

مرخصی بدون حقوق مرخصی است که حداکثر مدت آن دو سال است و در طی این مدت قراردادکار به حالت تعلیق در می­آید، و پس از مرخصی کارگر به کار سابق خود باز می گردد.

براساس ماده 72 قانون کار:« نحوه استفاده از مرخصی بدون حقوق کارگران و مدت آن و شرایط برگشت آن ها به کار پس از استفاده از مرخصی با توافق کتبی کارگر یا ‌نماینده قانونی او و کارفرما تعیین خواهد شد.»

همچنین بر اساس ماده 16 قانون کار:« قرارداد کارگرانی که مطابق این قانون از مرخصی تحصیلی و یا دیگر مرخصی‌های بدون حقوق یا مزد استفاده می‌کنند، در طول مرخصی و به مدت دو سال به حال تعلیق در می‌آید.»
موارد استفاده از مرخصی بدون حقوق شامل تحصیل، انجام سفر‌های طولانی، امور شخصی، گرفتاری‌های خانوادگی، تغییر کار و گذراندن دوره آزمایشی برای کار جدید است. مرخصی بدون حقوق حداکثر دو سال است که در صورت استفاده از مرخصی تحصیلی، به مدت دو سال دیگر قابل تمدید است.

مرخصی استعلاجی

یکی از انواع مرخصی تعریف شده در قانون کار، مرخصی استعلاجی است. مرخصی استعلاجی، مرخصی است که در ایام بیماری گرفته می­شود و تا بهبودی  کامل فرد به تشخیص و تایید پزشک می­تواند ادامه داشته باشد.

در مقررات قانون کار محدودیتی برای گرفتن مرخصی استعلاجی کارگران مشمول قانون کار پیش‌بینی نشده و به هر میزان که پزشک معالج تجویز کرده باشد امکان استفاده از مرخصی استعلاجی وجود دارد مضاف اینکه این نوع مرخصی‌ها اعم از اینکه کوتاه مدت یا دراز مدت باشد تابع ضوابط و مقررات قانون تامین اجتماعی است. به عبارتی برای مدت پرداخت غرامت دستمزد ایام بیماری، محدودیت زمانی و تعداد دفعات وجود ندارد و تا زمانی که بیمه شده بر حسب تشخیص سازمان تامین اجتماعی قادر به کار نباشد و به موجب قوانین این سازمان، از کارافتاده هم شناخته نشده باشد، پرداخت غرامت دستمزد ادامه می‌یابد و مدت آن جزء سابقه و مبلغ آن نیز جزء پرداخت حق بیمه محسوب می‌شود.

شرایط استفاده از مرخصی استعلاجی

براساس قانون کار، مرخصی استعلاجی جزو موارد تعلیق قراداد کار محسوب می‌شود. بنابراین، در صورتی که مشمولان قانون کار از مرخصی های استعلاجی استفاده کنند، قرارداد کار وی به قوت خود باقی می‌ماند و کارگر می‌تواند پس از اتمام مرخصی استعلاجی ، به کار سابق خود باز گردد. به استناد ماده ۷۴ قانون کار مدت مرخصی استعلاجی، با تایید سازمان تامین اجتماعی، جزو سوابق کار و بازنشستگی کارگران محسوب خواهد شد.

حقوق و مزایای کارگر در مرخصی استعلاجی

ماده 62 قانون تامین اجتماعی حقوق و مزایای زمان مرخصی استعلاجی را به صورت زیر بیان می­کند:

1.        بیمه شده ای که دارای همسر یا فرزند پا پدر و مادر تحت تکفل باشد، به میزان سه چهارم آخرین مزد یا حقوق روزانه؛

2.        بیمه شده ای که همسر یا فرزند یا پدر و مادر تحت تکفل نداشته باشد، به میزان دو سوم آخرین مزد یا حقوق روزانه؛

3.        بیمه شده‌ای که فرد تحت تکفل ندارد ، در صورتی بستری شدن با هزینه سازمان تامین خدمات درمانی ، معادل یک دوم آخرین مزد یا حقوق روزانه دریافت خواهد کرد.

غرامت دستمزد از اولین روزی که بیمه‌ شده بر اثر حادثه‌یا بیماری حرفه‌ای و به موجب تشخیص سازمان تامین خدمات‌درمانی قادر به کار نباشد پرداخت خواهد شد. در مواردی که‌عدم اشتغال به کار و معالجه به سبب بیماری باشد در صورتی‌که بیمار در بیمارستان بستری نشود غرامت دستمزد از روز چهارم ‌پرداخت خواهد شد.

مرخصی زایمان

مرخصی زایمان، مرخصی است که برای حمایت از بانوان شاغل در نظر گرفته شده است. مدت این مرخصی 9 ماه است که دستمزد این ایام توسط سازمان تامین اجتماعی پرداخت خواهد شد. در این مدت عیدی و سنوات نیز شامل خانم باردار می شود.قانون کار تاکید کرده که کارگر پس از طی این دوره به کار خود باز می گردد و این دوره با تایید سازمان تامین اجتماعی جزو سوابق کار وی محسوب می شود.

مرخصی زایمان در مقاله مربوط به آن به تفصیل توضیح داده­ایم.

وکلا و کارشناسان مجرب گروه مشاوران نوین به صورت تخصصی آماده خدمت رسانی به شما عزیزان در حوزه دعاوی کارگری و کارفرمایی هستند.